Zakaz sprzedaży e-papierosów nieletnim w Polsce – Gdzie nie wolno palić e-papierosów?

Wprowadzenie

W odpowiedzi na rosnący problem używania e-papierosów przez młodzież, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 21 maja 2025 roku przyjął nowelizację ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Nowe przepisy wprowadzają zakaz sprzedaży wszystkich rodzajów e-papierosów, w tym beznikotynowych, osobom poniżej 18. roku życia. Decyzja ta, która wejdzie w życie 1 lipca 2025 roku, jest częścią szerszej strategii rządu mającej na celu ochronę zdrowia publicznego, ograniczenie uzależnień wśród młodych ludzi oraz dostosowanie polskiego prawa do międzynarodowych standardów. Artykuł omawia szczegóły nowych regulacji, ich uzasadnienie, proces legislacyjny, reakcje społeczne, a także szerszy kontekst międzynarodowy i przyszłe plany regulacyjne.

Kluczowe założenia nowych przepisów

Zakaz sprzedaży e-papierosów nieletnim

Nowelizacja ustawy wprowadza kompleksowy zakaz sprzedaży e-papierosów osobom poniżej 18. roku życia. Obejmuje on zarówno produkty zawierające nikotynę, jak i beznikotynowe, w tym:

• E-papierosy jednorazowe i wielokrotnego użytku: Dotyczy to wszystkich urządzeń emitujących aerozol, niezależnie od zawartości nikotyny.
• Pojemniki zapasowe: Płyny do e-papierosów, zarówno z nikotyną, jak i bez, podlegają tym samym ograniczeniom.
• Woreczki nikotynowe: Produkty te, popularne wśród młodzieży, również zostały objęte zakazem sprzedaży nieletnim.

Zakaz dotyczy wszystkich kanałów dystrybucji, w tym sprzedaży stacjonarnej, automatów vendingowych, systemów samoobsługowych oraz zakupów online. Sprzedawcy będą zobowiązani do weryfikacji wieku kupujących, co ma na celu ograniczenie łatwego dostępu młodzieży do tych produktów.

Ograniczenia reklamy i promocji

Ustawa wprowadza zakaz reklamowania i promowania e-papierosów beznikotynowych oraz woreczków nikotynowych. Dotyczy to wszystkich form reklamy, w tym:

• Reklam w mediach tradycyjnych (telewizja, radio, prasa).
• Promocji w mediach społecznościowych i internecie, które często są skierowane do młodych odbiorców.
• Sponsorowania wydarzeń, które mogą przyciągać młodzież.

Celem tych przepisów jest zmniejszenie atrakcyjności e-papierosów dla nieletnich, szczególnie w kontekście ich kolorowych opakowań, atrakcyjnych smaków (np. owocowych czy cukierkowych) oraz intensywnego marketingu w mediach społecznościowych.

Zakaz używania e-papierosów w miejscach publicznych

Nowe przepisy rozszerzają zakaz używania e-papierosów beznikotynowych w miejscach publicznych, zrównując je z e-papierosami nikotynowymi. Oznacza to, że korzystanie z takich urządzeń będzie zabronione w:

• Szkołach i przedszkolach: Aby chronić dzieci i młodzież przed ekspozycją na aerozol.
• Przystankach komunikacji miejskiej: W celu ograniczenia publicznego użytkowania.
• Restauracjach, kawiarniach i innych lokalach gastronomicznych: Dla zapewnienia komfortu osobom niepalącym.
• Placach zabaw i obiektach sportowych: Aby chronić najmłodszych przed normalizacją używania e-papierosów.

Te regulacje mają na celu nie tylko ochronę zdrowia, ale także zmniejszenie społecznej akceptacji dla używania e-papierosów wśród młodzieży.

Okres przejściowy i data wejścia w życie

Ustawa przewiduje sześciomiesięczny okres przejściowy, który pozwala producentom i sprzedawcom na dostosowanie się do nowych przepisów. W tym czasie możliwe będzie wyprzedanie zapasów e-papierosów beznikotynowych wprowadzonych do obrotu przed wejściem ustawy w życie. Nowe przepisy zaczną obowiązywać od 1 lipca 2025 roku, po zakończeniu procesu notyfikacji w Komisji Europejskiej, który trwał od lutego do kwietnia 2025 roku.

Uzasadnienie nowych regulacji

Problem dostępności e-papierosów dla młodzieży

Pomimo wcześniejszych przepisów (art. 6 ustawy z 1995 roku), które zakazywały sprzedaży wyrobów tytoniowych i e-papierosów nieletnim, regulacje te były nieskuteczne. Badania, takie jak PolNicoYouth z 2019/2020, wykazały, że:

• Ponad 50% nastolatków w wieku 13–17 lat deklarowało, że bez problemu kupowało e-papierosy, zarówno w sklepach stacjonarnych, jak i online.
• Jednorazowe e-papierosy zyskały szczególną popularność dzięki niskiej cenie (ok. 20–30 zł), atrakcyjnym smakom i łatwej dostępności w kioskach, na stacjach benzynowych czy w internecie.

Brak skutecznej weryfikacji wieku przy sprzedaży oraz intensywny marketing sprawiły, że e-papierosy stały się powszechnym produktem wśród młodzieży.

Wzrost popularności e-papierosów

Dane rynkowe wskazują na lawinowy wzrost sprzedaży e-papierosów w Polsce:

• W 2020 roku sprzedano ok. 73 tys. jednorazowych e-papierosów.
• W 2021 roku liczba ta wzrosła do 2,1 mln sztuk.
• W 2022 roku sprzedano już 14,6 mln sztuk, co oznacza 7-krotny wzrost w porównaniu z 2021 rokiem i 200-krotny w porównaniu z 2020 rokiem.

Ten dynamiczny wzrost wynikał z dostępności tanich, jednorazowych urządzeń, które nie wymagały inwestycji w sprzęt wielokrotnego użytku, a także z ich atrakcyjności dla młodych ludzi.

Zagrożenia zdrowotne

Eksperci, w tym dr Krzysztof Przewoźniak z Narodowego Instytutu Onkologii, podkreślają, że e-papierosy, zwłaszcza jednorazowe, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia młodzieży. Kluczowe problemy to:

• Zawartość szkodliwych substancji: E-papierosy, nawet te beznikotynowe, zawierają substancje chemiczne, których długoterminowe skutki zdrowotne nie zostały w pełni zbadane.
• Ryzyko uzależnienia: E-papierosy nikotynowe są uznawane za „bramę” do uzależnienia od nikotyny, a w dalszej kolejności do innych substancji psychoaktywnych.
• Wpływ na układ oddechowy i sercowo-naczyniowy: Aerozol z e-papierosów może powodować podrażnienia płuc i zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Według badań z 2022 roku, 22,3% dzieci w wieku 12–15 lat w Polsce używa e-papierosów, co stawia Polskę w czołówce krajów z wysokim wskaźnikiem używania tych produktów wśród młodzieży.

Wpływ na środowisko

Jednorazowe e-papierosy, wykonane głównie z plastiku, są niebiodegradowalne i generują znaczne ilości odpadów. Baterie litowo-jonowe w tych urządzeniach dodatkowo komplikują proces utylizacji, co stanowi obciążenie dla środowiska. Nowe regulacje mają na celu ograniczenie ich popularności, a planowany zakaz sprzedaży jednorazówek (w osobnym projekcie) dodatkowo ma rozwiązać ten problem.

Proces legislacyjny

Przygotowanie projektu

Projekt nowelizacji został przygotowany przez Ministerstwo Zdrowia pod kierownictwem minister Izabeli Leszczyny. Przyjęty przez Radę Ministrów 21 stycznia 2025 roku, miał na celu szybkie wprowadzenie skuteczniejszych regulacji w odpowiedzi na apele ekspertów i organizacji zdrowotnych.

Notyfikacja w Komisji Europejskiej

Ze względu na unijne wymogi dotyczące wyrobów tytoniowych i pokrewnych, projekt musiał zostać notyfikowany w Komisji Europejskiej. Proces ten trwał od lutego do kwietnia 2025 roku, co opóźniło procedowanie ustawy o trzy miesiące. Notyfikacja była konieczna, aby zapewnić zgodność z prawem UE, szczególnie w kontekście regulacji produktów beznikotynowych.

Głosowanie w Sejmie

21 maja 2025 roku Sejm przyjął ustawę zdecydowaną większością głosów:

• Za: 417–428 posłów (dokładna liczba różni się w zależności od źródła, co może wynikać z nieobecności części posłów).
• Przeciw: 1 poseł (Norbert Kaczmarczyk z PiS).
• Wstrzymało się: 10 posłów.

Poparcie dla ustawy było niemal jednogłośne, co odzwierciedla szeroką zgodę polityczną w kwestii ochrony zdrowia młodzieży.

Dalsze kroki

Ustawa została skierowana do Senatu, który ma 30 dni na jej rozpatrzenie. Po akceptacji Senatu i podpisaniu przez prezydenta, nowe przepisy wejdą w życie 1 lipca 2025 roku. Proces ten jest standardowy, a brak większych kontrowersji sugeruje, że ustawa zostanie przyjęta bez znaczących zmian.

Reakcje społeczne i polityczne

Poparcie dla ustawy

Nowe regulacje zyskały szerokie poparcie wśród klubów parlamentarnych, w tym:

• Koalicja Obywatelska (KO): Podkreślała konieczność ochrony młodzieży przed uzależnieniami.
• Prawo i Sprawiedliwość (PiS): Poparło ustawę, choć pojedynczy poseł (Norbert Kaczmarczyk) głosował przeciw, argumentując, że regulacje są zbyt restrykcyjne.
• Polska 2050-Trzecia Droga i PSL-TD: Poparły projekt, wskazując na jego znaczenie dla zdrowia publicznego.
• Lewica: Aktywnie wspierała zmiany, apelując o dalsze ograniczenia, takie jak zakaz jednorazowych e-papierosów.

Eksperci, tacy jak prof. Krzysztof J. Filipiak, chwalili szybkie procedowanie ustawy, wskazując, że jest to krok w dobrym kierunku, choć niewystarczający bez dalszych regulacji.

Krytyka i kontrowersje

Pomimo szerokiego poparcia, ustawa spotkała się z pewną krytyką:

• Konfederacja: Poseł Witold Tumanowicz argumentował, że ustawa przerzuca odpowiedzialność za wychowanie dzieci z rodziców na państwo, co jego zdaniem jest nadmierną ingerencją.
• Przemysł e-papierosowy: Niektóre źródła, w tym użytkownicy platformy X, sugerowali, że opóźnienia w procedowaniu ustawy mogły wynikać z nacisków ze strony producentów e-papierosów. Brak jednak jednoznacznych dowodów na takie działania.
• Prawnicy: Mec. Katarzyna Fortak-Karasińska zauważyła, że obecne podejście jest zbyt zachowawcze. Wskazała, że całkowity zakaz sprzedaży e-papierosów, wzorowany na belgijskim modelu, byłby skuteczniejszy.

Opinie społeczne

Społeczność na platformie X wyrażała mieszane opinie. Część użytkowników popierała zakaz, wskazując na konieczność ochrony młodzieży przed uzależnieniami. Inni krytykowali nowe przepisy jako ograniczenie wolności osobistej, szczególnie w kontekście e-papierosów beznikotynowych, które postrzegane są jako mniej szkodliwe. Dyskusje na X podkreślają również problem egzekwowania zakazu, wskazując na konieczność skuteczniejszej kontroli sprzedaży online.

Plany dalszych regulacji

Zakaz jednorazowych e-papierosów

Ministerstwo Zdrowia zapowiedziało prace nad osobnym projektem, który wprowadzi całkowity zakaz sprzedaży jednorazowych e-papierosów oraz smakowych saszetek nikotynowych. Projekt ten jest odpowiedzią na:

• Lawinowy wzrost sprzedaży jednorazówek.
• Ich negatywny wpływ na środowisko.
• Atrakcyjność dla młodzieży dzięki niskiej cenie i smakom.

Proces notyfikacji tego projektu w Komisji Europejskiej może potrwać rok lub dłużej, co oznacza, że zakaz może wejść w życie najwcześniej w trzecim kwartale 2025 roku lub w 2026 roku.

Podatki i akcyza

W lutym 2025 roku Sejm uchwalił nowelizację ustawy o akcyzie, która wprowadza podatki na:

• Wielorazowe e-papierosy.
• Podgrzewacze tytoniu.
• Saszetki nikotynowe.

Celem jest zwiększenie cen tych produktów, co ma ograniczyć ich dostępność, szczególnie dla młodych ludzi. Wprowadzenie akcyzy jest również odpowiedzią na apele ekspertów o wykorzystanie mechanizmów fiskalnych do walki z uzależnieniami.

Międzynarodowy kontekst

Regulacje w innych krajach

Polska wpisuje się w szerszy trend międzynarodowy, który zmierza do ograniczenia dostępu do e-papierosów, szczególnie wśród młodzieży. Przykłady:

• Belgia: Od 1 stycznia 2026 roku wprowadzi całkowity zakaz sprzedaży jednorazowych e-papierosów, co zyskało poparcie Komisji Europejskiej.
• Wielka Brytania: Planuje zakaz jednorazowych e-papierosów od czerwca 2025 roku, z naciskiem na ochronę środowiska i zdrowia młodzieży.
• Francja: Zakończyła proces legislacyjny dotyczący zakazu jednorazowych e-papierosów, który wejdzie w życie w 2025 roku.
• Słowenia: Ograniczyła sprzedaż e-papierosów smakowych, dopuszczając jedynie aromat tytoniowy.
• Nowa Zelandia i Australia: Wprowadziły surowe regulacje dotyczące sprzedaży i reklamy e-papierosów, w tym zakaz sprzedaży produktów smakowych.

Rekomendacje WHO

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) od lat apeluje o wprowadzenie regulacji ograniczających dostęp młodzieży do e-papierosów. W 2023 roku WHO opublikowała raport, w którym wskazała, że:

• E-papierosy są często wprowadzane na rynek jako „bezpieczniejsza alternatywa” dla tradycyjnych papierosów, co jest mylące, zwłaszcza dla młodych ludzi.
• Atrakcyjne smaki i marketing skierowany do młodzieży zwiększają ryzyko uzależnienia.
• Ponad 30 krajów wprowadziło ograniczenia dotyczące sprzedaży e-papierosów, co stanowi wzór dla innych państw.

Polskie regulacje są zgodne z tymi rekomendacjami, choć eksperci wskazują, że dalsze kroki, takie jak zakaz jednorazówek, są niezbędne, aby w pełni zrealizować cele WHO.

Wnioski i perspektywy

Uchwalenie zakazu sprzedaży e-papierosów nieletnim 21 maja 2025 roku to istotny krok w kierunku ochrony zdrowia młodzieży w Polsce. Nowe przepisy, które wejdą w życie 1 lipca 2025 roku, odpowiadają na alarmujący wzrost używania e-papierosów wśród nastolatków, wynikający z ich łatwej dostępności, atrakcyjnego marketingu i niskich cen. Zakaz sprzedaży, ograniczenia reklamy oraz zakaz używania w miejscach publicznych mają na celu nie tylko ochronę zdrowia, ale także zmianę społecznego postrzegania e-papierosów jako „modnego” produktu.

Jednak same przepisy mogą nie wystarczyć. Eksperci wskazują na konieczność:

• Skuteczniejszej egzekucji: Wzmocnienie kontroli sprzedaży, szczególnie online, będzie kluczowe dla powodzenia ustawy.
• Edukacji społecznej: Programy edukacyjne w szkołach mogą pomóc w uświadamianiu młodzieży o zagrożeniach związanych z e-papierosami.
• Dalszych regulacji: Całkowity zakaz jednorazowych e-papierosów oraz podwyżki akcyzy są kolejnymi krokami, które mogą znacząco ograniczyć problem.

W kontekście międzynarodowym Polska wpisuje się w globalny trend zaostrzania regulacji dotyczących e-papierosów. Wzorce z Belgii, Wielkiej Brytanii czy Francji wskazują, że bardziej radykalne podejście, takie jak zakaz jednorazówek, może być kolejnym etapem w polskiej polityce antynikotynowej. W międzyczasie nowe przepisy stanowią solidny fundament dla dalszych działań na rzecz zdrowia publicznego i ochrony młodzieży przed uzależnieniami.