Herbata z jiaogulanu – jak ją przygotować, jakie ma składniki i kto powinien po nią sięgać

Jiaogulan – kompleksowy przewodnik po zastosowaniu, właściwościach i bezpieczeństwie

Wstęp

Jiaogulan (Gynostemma pentaphyllum) jest rośliną, która od wieków cieszy się dużą popularnością w tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu, szczególnie w Chinach, Japonii i krajach Azji Południowo-Wschodniej. Ze względu na liczne walory prozdrowotne oraz wszechstronność działania, nazywany jest często „ziołem nieśmiertelności”. Współczesna fitoterapia docenia jiaogulan zarówno jako adaptogen, jak i naturalny środek wspierający odporność, regulujący metabolizm oraz poprawiający wydolność organizmu.

Botaniczna charakterystyka jiaogulanu

Morfologia i występowanie

Jiaogulan jest wieloletnim pnączem należącym do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Charakteryzuje się pięciopalczastymi, jasnozielonymi liśćmi oraz cienkimi, elastycznymi pędami dorastającymi nawet do 8 metrów długości. Kwiaty są drobne, rozdzielnopłciowe, o barwie żółtawobiałej, a owocami są małe, czarne jagody. Roślina preferuje wilgotne, zacienione stanowiska i dobrze rośnie zarówno w górach, jak i na nizinach.

Uprawa i zastosowanie w ogrodnictwie

Jiaogulan z powodzeniem można uprawiać w warunkach klimatu umiarkowanego, zarówno w gruncie, jak i w doniczkach. Najlepiej rozwija się w glebie próchniczej, lekko kwaśnej lub obojętnej. Wymaga regularnego podlewania i podpór do wspinania się. Roślina jest stosunkowo odporna na choroby i szkodniki.

Skład chemiczny – klucz do działania

Substancje bioaktywne

Najważniejsze substancje aktywne to gypenozydy (ponad 80 typów), wykazujące strukturę i funkcje zbliżone do ginsenozydów z żeń-szenia. Oprócz tego jiaogulan zawiera:

• Flawonoidy (kwercetyna, rutyna, kemferol)
• Saponiny triterpenowe
• Polisacharydy
• Fitosterole
• Witaminy: A, C, E
• Minerały: wapń, magnez, żelazo, cynk, potas
• Aminokwasy egzogenne i endogenne

Gypenozydy – specyficzne działanie farmakologiczne

Gypenozydy odpowiadają za większość efektów adaptogennych, antyoksydacyjnych i immunomodulujących jiaogulanu. Są to związki unikalne, występujące w przyrodzie w dużej koncentracji jedynie w tej roślinie.

Właściwości prozdrowotne jiaogulanu

Adaptogen i antyoksydant

Jiaogulan zalicza się do adaptogenów, czyli substancji, które wspierają organizm w adaptacji do warunków stresowych – zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Zwiększa odporność na czynniki szkodliwe i przywraca homeostazę. Silne właściwości antyoksydacyjne jiaogulanu wynikają z obecności licznych polifenoli, flawonoidów oraz witamin, które neutralizują wolne rodniki tlenowe, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym.

Wsparcie dla układu sercowo-naczyniowego

Wyniki badań naukowych wskazują, że regularne stosowanie jiaogulanu może:

• Obniżać poziom cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów
• Podnosić poziom „dobrego” cholesterolu HDL
• Poprawiać elastyczność i tonus naczyń krwionośnych
• Działać przeciwmiażdżycowo
• Obniżać ciśnienie tętnicze krwi poprzez rozluźnianie ścian naczyń i usprawnienie mikrokrążenia

W badaniach klinicznych wykazano, że jiaogulan może skutecznie wspierać osoby z nadciśnieniem oraz miażdżycą, zmniejszając ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.

Regulacja poziomu glukozy we krwi

Jiaogulan wykazuje silne właściwości hipoglikemizujące. Substancje zawarte w roślinie poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę i pomagają obniżać poziom cukru we krwi. Dzięki temu roślina znajduje zastosowanie w profilaktyce i wspomaganiu leczenia cukrzycy typu 2 oraz insulinooporności. Mechanizmy działania obejmują:

• Zwiększenie wychwytu glukozy przez komórki
• Stymulację produkcji insuliny w komórkach beta trzustki
• Zahamowanie rozkładu glikogenu do glukozy w wątrobie

Wzmacnianie układu odpornościowego

Polisacharydy i gypenozydy zawarte w jiaogulanie aktywują komórki układu immunologicznego, takie jak makrofagi, limfocyty T i B, oraz pobudzają produkcję cytokin. Roślina wykazuje działanie przeciwzapalne, wspiera naturalną odporność organizmu, przyspiesza rekonwalescencję po infekcjach oraz poprawia odpowiedź immunologiczną podczas chorób przewlekłych.

Działanie przeciwnowotworowe

Badania in vitro i na modelach zwierzęcych wykazały, że gypenozydy mogą hamować proliferację komórek nowotworowych, indukować ich apoptozę oraz ograniczać angiogenezę w guzie (tworzenie naczyń krwionośnych). Szczególne znaczenie mają:

• Działanie cytotoksyczne wobec komórek raka żołądka, wątroby, płuc i piersi
• Wspomaganie naturalnych mechanizmów obronnych organizmu przeciwko nowotworom

Chociaż wyniki są obiecujące, konieczne są dalsze badania kliniczne potwierdzające skuteczność tych efektów u ludzi.

Wspomaganie wydolności fizycznej i regeneracji

Jiaogulan jest ceniony wśród sportowców za właściwości zwiększające wytrzymałość, redukujące uczucie zmęczenia i skracające czas regeneracji po wysiłku. Roślina przyczynia się do:

• Poprawy parametrów wydolnościowych (VO2 max, siła mięśniowa)
• Szybszej regeneracji powysiłkowej
• Wzrostu energii i redukcji stresu oksydacyjnego w mięśniach

Wsparcie dla układu nerwowego

Badania wykazują, że jiaogulan poprawia funkcje poznawcze, działa neuroprotekcyjnie i może wspomagać profilaktykę chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona. Stymuluje neurogenezę oraz wspomaga procesy naprawcze w układzie nerwowym.

Formy stosowania jiaogulanu

Herbata z jiaogulanu

Najpopularniejszą formą spożycia jiaogulanu jest napar z suszonych liści. Zalecana porcja to 1–2 łyżeczki suszu na 200–250 ml gorącej wody (nie wrzątku), parzone przez 5–10 minut. Napar można pić 1–3 razy dziennie. Napój ma łagodny, ziołowo-słodki smak i jest dobrze tolerowany.

Suplementy diety

Jiaogulan występuje także w postaci kapsułek, tabletek, ekstraktów płynnych i proszków standaryzowanych na zawartość gypenozydów. Przy wyborze suplementów należy kierować się jakością surowca i zawartością substancji aktywnych. Dawkowanie suplementów różni się w zależności od producenta, zazwyczaj wynosi od 200 do 800 mg ekstraktu dziennie.

Zastosowanie zewnętrzne

W tradycyjnej medycynie chińskiej napary z jiaogulanu wykorzystywane są także do przemywania skóry w przypadku ran, oparzeń czy zmian trądzikowych. Ze względu na właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne wspomaga regenerację naskórka.

Bezpieczeństwo stosowania i przeciwwskazania

Skutki uboczne

Jiaogulan uznawany jest za roślinę bezpieczną, jednak przyjmowany w nadmiarze może powodować:

• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, wzdęcia, biegunka)
• Zawroty głowy
• Bezsenność (przy spożyciu wieczornym)

Przeciwwskazania

Jiaogulan nie jest zalecany dla:

• Kobiet w ciąży i karmiących piersią
• Osób przed zabiegami chirurgicznymi (ze względu na możliwe działanie przeciwzakrzepowe)
• Osób stosujących leki przeciwzakrzepowe (warfaryna, heparyna)
• Dzieci poniżej 12 roku życia (brak wystarczających badań)

Interakcje z lekami

Roślina może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych oraz wpływać na metabolizm leków wątrobowych. Zaleca się konsultację z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji w przypadku stosowania jakichkolwiek leków.

Stan badań naukowych

Przegląd badań klinicznych i laboratoryjnych

Jiaogulan jest przedmiotem licznych badań in vitro, in vivo oraz klinicznych, głównie w Azji. Wyniki potwierdzają jego działanie antyoksydacyjne, kardioprotekcyjne, immunomodulujące oraz hipoglikemizujące. W przeglądzie systematycznym z 2022 roku podkreślono konieczność prowadzenia dalszych, szeroko zakrojonych badań klinicznych z udziałem ludzi, aby potwierdzić skuteczność i bezpieczeństwo długoterminowego stosowania jiaogulanu.

Przykładowe wyniki badań

• W badaniu przeprowadzonym w 2018 roku wykazano znaczące obniżenie poziomu LDL u pacjentów z dyslipidemią po 12 tygodniach stosowania ekstraktu z jiaogulanu.
• W badaniu z udziałem osób z insulinoopornością, jiaogulan poprawiał parametry glikemii i wrażliwości na insulinę po 8 tygodniach stosowania.
• Badania in vitro sugerują działanie cytotoksyczne wybranych gypenozydów wobec komórek nowotworowych, jednak brakuje badań klinicznych potwierdzających skuteczność tego efektu u ludzi.

Zastosowania w kuchni i medycynie

Herbata i napoje funkcjonalne

W krajach azjatyckich jiaogulan jest popularnym składnikiem napojów ziołowych, herbat mieszanych oraz produktów funkcjonalnych wspierających zdrowie. Może być spożywany samodzielnie lub z dodatkiem innych ziół, takich jak mięta czy trawa cytrynowa.

Składnik suplementów i kosmetyków

Jiaogulan jest wykorzystywany w produkcji suplementów diety, kosmetyków przeciwstarzeniowych oraz preparatów wspierających odporność i regenerację.

Perspektywy i przyszłość badań nad jiaogulanem

Jiaogulan jest rośliną o niezwykłym potencjale terapeutycznym. Coraz większa liczba badań potwierdza jego wszechstronne właściwości, jednak dla pełnego zrozumienia mechanizmów działania oraz bezpieczeństwa długotrwałego stosowania potrzebne są kolejne badania kliniczne na dużych populacjach. Perspektywiczne wydaje się także wykorzystanie jiaogulanu jako składnika nowoczesnych suplementów, napojów funkcjonalnych oraz preparatów farmaceutycznych.

Podsumowanie

Jiaogulan jest unikalną rośliną adaptogenną o szerokim spektrum działania prozdrowotnego. Wspiera układ sercowo-naczyniowy, reguluje poziom cukru, wzmacnia odporność, działa neuroprotekcyjnie i przeciwstarzeniowo. Stosowany z rozwagą i pod kontrolą, może stanowić cenny element profilaktyki zdrowotnej. Jego rosnąca popularność zarówno w medycynie naturalnej, jak i konwencjonalnej czyni go jednym z najciekawszych adaptogenów XXI wieku.