Jak wyglądała erupcja wulkanu Stromboli? Relacja, przyczyny i ostrzeżenia dla regionu

W nocy z 29 na 30 maja 2025 roku wulkan Stromboli, położony na jednej z Wysp Liparyjskich u wybrzeży Sycylii, wybuchł, wyrzucając popiół na wysokość kilku kilometrów i powodując tymczasowe zawieszenie lotów w regionie. Stromboli, znany jako „Latarnia Morza Śródziemnego” ze względu na niemal ciągłą aktywność erupcyjną, po raz kolejny przypomniał o swojej nieprzewidywalnej naturze. Erupcja wywołała nie tylko zainteresowanie naukowców, ale także poważne konsekwencje dla mieszkańców, turystów i infrastruktury lotniczej w południowych Włoszech. Niniejszy artykuł to kompleksowy przegląd tego wydarzenia, obejmujący przyczyny erupcji, jej skutki, historię wulkanu, działania władz, a także znaczenie dla nauki i turystyki.

Tło i przebieg erupcji wulkanu Stromboli maj 2025

Charakterystyka wulkanu Stromboli

Stromboli to stratowulkan położony na wyspie o tej samej nazwie, będącej częścią archipelagu Wysp Liparyjskich (Aeolian Islands) na Morzu Tyrreńskim. Wulkan wznosi się na wysokość 924 metrów nad poziomem morza, ale jego podstawa znajduje się ponad 1000 metrów poniżej powierzchni wody, co czyni go jednym z najbardziej aktywnych wulkanów na świecie. Stromboli jest znany z tzw. erupcji strombolijskich – łagodnych, regularnych wybuchów, podczas których wulkan wyrzuca bomby wulkaniczne, lapilli i popiół na wysokość od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. Aktywność ta trwa nieprzerwanie od ponad 2000 lat, z przerwami na bardziej gwałtowne erupcje, takie jak te w 2019 czy 2024 roku.

Wulkan składa się z kilku aktywnych kraterów zlokalizowanych na tarasie kraterowym u szczytu Sciara del Fuoco – stromej, podkowiastej depresji na północno-zachodnim zboczu, która kieruje lawę i materiał piroklastyczny w stronę morza. Sciara del Fuoco powstała około 5000 lat temu w wyniku serii zapadnięć zbocza wulkanu i pozostaje kluczowym elementem jego aktywności.

Erupcja w maju 2025

W nocy z 29 na 30 maja 2025 roku Stromboli doświadczył intensywnej erupcji, która rozpoczęła się od serii silnych eksplozji w kraterach Area N (północnej) i Area C-S (centralno-południowej). Według doniesień Narodowego Instytutu Geofizyki i Wulkanologii (INGV), erupcja rozpoczęła się około godziny 2:00 czasu lokalnego, a jej kulminacją było wyrzucenie popiołu na wysokość kilku kilometrów. Chmura popiołu, napędzana wiatrami na dużych wysokościach, rozprzestrzeniła się w kierunku południowym, wpływając na warunki atmosferyczne w regionie.

Eksplozje były na tyle intensywne, że wywołały przepływy piroklastyczne – gorące prądy gazów i materiału wulkanicznego – które zeszły wzdłuż Sciara del Fuoco, docierając do morza. Lawa wypływała z północnego krateru, tworząc widowiskowe strumienie, które w kontakcie z wodą generowały kłęby pary. Sejsmiczne sygnały zarejestrowane przez INGV wskazywały na zwiększoną amplitudę drgań wulkanicznych, co sugerowało wysoką intensywność erupcji. Kamery termiczne i wizualne potwierdziły obecność materiału wulkanicznego wyrzucanego na wysokość do 200–300 metrów nad kraterami.

Skutki dla lotnictwa

Chmura popiołu wulkanicznego, która osiągnęła wysokość kilku kilometrów, stanowiła poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa lotów w regionie. Popiół wulkaniczny może uszkodzić silniki odrzutowe, zakłócić widoczność i wpłynąć na elektronikę samolotów, dlatego władze lotnicze podjęły natychmiastowe działania. Lotnisko w Katanii (Catania-Fontanarossa), będące największym portem lotniczym Sycylii i szóstym pod względem ruchu w całych Włoszech, zostało tymczasowo zamknięte w godzinach porannych 30 maja 2025 roku. Zawieszono zarówno przyloty, jak i odloty, a wiele lotów przekierowano na lotnisko w Palermo, oddalone o około cztery godziny jazdy samochodem.

Władze lotniska w Katanii poinformowały, że pas startowy został pokryty warstwą popiołu, co uniemożliwiło bezpieczne operacje. „Pas startowy na lotnisku w Katanii jest niezdatny do użytku z powodu opadu popiołu wulkanicznego. Wszystkie przyloty i odloty zostały zawieszone” – głosił komunikat lotniska. Operacje lotnicze miały zostać wznowione po oczyszczeniu pasa, co wstępnie zaplanowano na późne godziny popołudniowe 30 maja, pod warunkiem poprawy warunków atmosferycznych. Volcanic Ash Advisory Centre (VAAC) w Tuluzie we Francji wydało ostrzeżenie o chmurze popiołu na wysokości około 2000 metrów, co dodatkowo wpłynęło na ograniczenia w przestrzeni powietrznej.

Skutki dla mieszkańców i turystów

Wpływ na wyspę Stromboli

Wyspa Stromboli, zamieszkana przez około 500 osób, jest popularnym celem turystycznym, szczególnie latem, ze względu na czarne plaże i możliwość obserwacji erupcji z bezpiecznej odległości. Erupcja z maja 2025 roku wywołała niepokój wśród mieszkańców i turystów, choć nie zgłoszono ofiar śmiertelnych ani poważnych obrażeń. Wioski Ginostra i Stromboli, położone u podnóża wulkanu, zostały pokryte cienką warstwą popiołu, co utrudniało ruch uliczny i wymagało sprzątania.

Władze lokalne, pod kierownictwem włoskiego Departamentu Ochrony Cywilnej, wprowadziły natychmiastowe środki bezpieczeństwa. Minister Ochrony Cywilnej, Nello Musumeci, ogłosił, że Stromboli znajduje się „pod ścisłym nadzorem”, a plany ewakuacyjne zostały zaktualizowane na wypadek pogorszenia sytuacji. Straż pożarna podwoiła liczbę strażaków na wyspie, a straż przybrzeżna zwiększyła obecność patroli morskich i lotniczych, aby monitorować sytuację i zapewnić bezpieczeństwo na morzu. Wprowadzono zakaz wstępu do „stref zakazanych” w pobliżu kraterów, gdzie nagłe eksplozje lub emisje gazów mogą stanowić zagrożenie.

Turystyka a erupcje

Pomimo niebezpieczeństw, erupcje Stromboli często przyciągają turystów, którzy chcą zobaczyć spektakularne fontanny lawy i rozżarzone bomby wulkaniczne. Jednak w odpowiedzi na majową erupcję władze wprowadziły tymczasowy zakaz korzystania z pojazdów dwukołowych na wyspie przez 48 godzin oraz ograniczenie prędkości dla wszystkich pojazdów do 30 km/h, aby zminimalizować ryzyko wypadków na śliskich od popiołu drogach. Turyści zostali poinstruowani, aby unikać wspinaczki na wulkan bez licencjonowanych przewodników i stosować się do zaleceń ochrony cywilnej.

Erupcja miała również wpływ na lokalną gospodarkę, szczególnie na sektor turystyczny. Anulacje rejsów i opóźnienia lotów zniechęciły niektórych podróżnych, choć wielu innych, zaintrygowanych aktywnością wulkanu, planowało odwiedzić wyspę, gdy sytuacja się ustabilizuje. „Stromboli to magnes dla miłośników przyrody, ale erupcje przypominają, że to wciąż aktywny wulkan” – powiedział Marco Giorgianni, burmistrz sąsiedniej wyspy Lipari.

Historia aktywności Stromboli

Długotrwała aktywność

Stromboli jest jednym z nielicznych wulkanów na świecie, które pozostają niemal nieprzerwanie aktywne od co najmniej 2000 lat. Historyczne zapisy, sięgające czasów starożytnych, opisują regularne erupcje, które nadały wulkanowi przydomek „Latarni Morza Śródziemnego”. Współczesna faza erupcyjna rozpoczęła się w 1934 roku i trwa do dziś, charakteryzując się łagodnymi eksplozjami strombolijskimi, które wyrzucają materiał wulkaniczny na wysokość do 150–200 metrów.

Wulkan przeszedł dwa główne cykle erupcyjne: paleostrombolijski (sprzed 13 000 lat) i neostrombolijski (13 000–5000 lat temu), po którym uformowała się obecna struktura wulkanu. Aktywne kratery znajdują się na tarasie kraterowym, położonym u szczytu Sciara del Fuoco, która powstała w wyniku zapadnięcia zbocza około 5000 lat temu. Ta depresja kieruje lawę i materiał piroklastyczny w stronę morza, minimalizując zagrożenie dla zamieszkanych obszarów.

Gwałtowne erupcje w przeszłości

Choć Stromboli jest znany z łagodnych erupcji, od czasu do czasu dochodzi do gwałtownych paroksyzmów – silnych eksplozji, które wyrzucają ogromne ilości popiołu i materiału piroklastycznego. W 2019 roku dwie takie erupcje, w lipcu i sierpniu, wywołały pożary roślinności, przepływy piroklastyczne i falę tsunami, a także śmierć 35-letniego turysty. W 2022 roku erupcja z października spowodowała częściowe zapadnięcie się tarasu kraterowego, co wywołało pomarańczowy alert. W 2024 roku paroksyzm z 11 lipca wygenerował kolumnę popiołu na wysokość 4–5 km, co skłoniło naukowców do zwiększonego monitoringu.

Najnowsze badania, opublikowane w Nature Communications, sugerują, że zmiany w „wewnętrznym systemie hydraulicznym” wulkanu od 2019 roku ułatwiają szybkie przemieszczanie się magmy z głębin, co zwiększa ryzyko gwałtownych erupcji. Te zmiany mogą tłumaczyć intensywność erupcji z maja 2025 roku.

Przyczyny erupcji

Geologiczne tło

Stromboli jest częścią łuku wulkanicznego Kalabrii, związanego z subdukcją płyty afrykańskiej pod płytę euroazjatycką. Wulkan zasilany jest magmą bogatą w potas, głównie bazaltem i andezytem bazaltowym, która gromadzi się w komorach magmowych pod powierzchnią. Regularne erupcje strombolijskie wynikają z okresowego uwalniania gazów wulkanicznych, które tworzą „bąble” w magmie, wybuchające na powierzchni.

Gwałtowniejsze erupcje, takie jak ta z maja 2025 roku, są często spowodowane nagłym uwolnieniem dużych ilości gazów lub zapadnięciem się części krateru, co otwiera nowe kanały dla magmy. INGV poinformowało, że przed erupcją zaobserwowano zwiększoną aktywność sejsmiczną i intensywniejsze rozpryskiwanie (spattering), co wskazywało na gromadzenie się ciśnienia w systemie wulkanicznym.

Monitorowanie i przewidywanie

Stromboli jest jednym z najlepiej monitorowanych wulkanów na świecie, wyposażonym w sejsmometry, kamery termiczne, drony i satelity. Dane z tych urządzeń są analizowane w czasie rzeczywistym przez INGV, co pozwala na wczesne ostrzeganie przed erupcjami. Eksperymentalne systemy wczesnego ostrzegania, takie jak te opracowane przez Uniwersytet we Florencji, wykorzystują deformacje gruntu do przewidywania paroksyzmów. W maju 2025 roku systemy te zarejestrowały niewielkie, ale wyraźne zmiany w nachyleniu gruntu, co sugerowało nadchodzącą erupcję.

Działania władz i środki bezpieczeństwa

Reakcja władz

W odpowiedzi na erupcję Departament Ochrony Cywilnej Włoch podniósł poziom alertu dla Stromboli do czerwonego – najwyższego w czterostopniowej skali. Decyzja ta została podjęta po analizie „szybkich zmian” w aktywności wulkanu, w tym przepływów piroklastycznych i chmury popiołu. Władze lokalne wprowadziły następujące środki:

• Podwojenie liczby strażaków: Dodatkowe zespoły zostały rozmieszczone do gaszenia ewentualnych pożarów roślinności wywołanych przez gorący materiał wulkaniczny.
• Zwiększenie patroli morskich: Straż przybrzeżna monitorowała wybrzeże, aby zapewnić bezpieczeństwo żeglugi i turystów na morzu.
• Ograniczenia w ruchu: Zakaz korzystania z rowerów i motocykli oraz ograniczenie prędkości pojazdów na wyspie.
• Plany ewakuacyjne: Przygotowano procedury ewakuacji mieszkańców i turystów na wypadek eskalacji erupcji.

INGV kontynuowało intensywne monitorowanie wulkanu, dostarczając regularnych aktualizacji o stanie aktywności. Departament Ochrony Cywilnej zalecił mieszkańcom i turystom śledzenie komunikatów w mediach, na stronach internetowych oraz za pośrednictwem numerów alarmowych.

Porady dla podróżnych

Podróżni planujący wizytę na Sycylii lub Wyspach Liparyjskich zostali poinstruowani, aby:

• Sprawdzać status lotów przed udaniem się na lotnisko w Katanii.
• Unikać „stref zakazanych” na Stromboli, szczególnie w pobliżu Sciara del Fuoco.
• Stosować się do zaleceń przewodników podczas wycieczek na wulkan.
• Przygotować się na możliwe opóźnienia w podróży z powodu popiołu wulkanicznego.

Znaczenie naukowe

Badania wulkanologiczne

Erupcja Stromboli z maja 2025 roku dostarcza cennych danych dla wulkanologów, szczególnie w kontekście zmian w dynamice wulkanu odnotowanych po 2019 roku. Chiara Maria Petrone, wulkanolog z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, podkreśliła, że analiza próbek magmy z tej erupcji może pomóc zrozumieć, jak głębokie procesy magmowe wpływają na gwałtowne paroksyzmy. „Każda erupcja to okno na wnętrze Ziemi” – stwierdziła Petrone.

Uniwersytet we Florencji, we współpracy z międzynarodowymi badaczami, kontynuuje prace nad systemem wczesnego ostrzegania, który wykorzystuje deformacje gruntu do przewidywania erupcji. Sukces tego systemu podczas paroksyzmu w lipcu 2024 roku sugeruje, że może on zostać wdrożony na innych wulkanach, takich jak Wezuwiusz czy Etna.

Wpływ na środowisko

Erupcje Stromboli mają zarówno krótko-, jak i długoterminowy wpływ na środowisko. Popiół wulkaniczny wzbogaca glebę w minerały, ale w dużych ilościach może zaszkodzić roślinności i zanieczyścić źródła wody. Przepływy lawy do morza zmieniają lokalne ekosystemy morskie, tworząc nowe siedliska dla organizmów, ale także powodując krótkotrwałe zakłócenia. Chmury popiołu mogą wpływać na klimat regionalny, choć w przypadku Stromboli efekt ten jest zwykle ograniczony ze względu na stosunkowo małą skalę erupcji.

Wpływ na turystykę i gospodarkę

Turystyka na Stromboli

Stromboli przyciąga tysiące turystów rocznie, którzy chcą zobaczyć jego erupcje z bezpiecznych punktów widokowych lub podczas zorganizowanych wycieczek. Erupcje, choć niebezpieczne, często zwiększają zainteresowanie wyspą, przyciągając miłośników wulkanów i fotografów. Jednak majowa erupcja 2025 roku, w połączeniu z zamknięciem lotniska w Katanii, mogła tymczasowo zmniejszyć liczbę odwiedzających, szczególnie w szczycie sezonu letniego.

Lokalna gospodarka, zależna od turystyki, rybołówstwa i rolnictwa, odczuła skutki erupcji w postaci anulacji rezerwacji i opóźnień w transporcie. Długoterminowo jednak Stromboli prawdopodobnie odzyska popularność, ponieważ jego aktywność jest jednym z głównych magnesów dla turystów.

Wpływ na Sycylię

Zamknięcie lotniska w Katanii, obsługującego blisko 9 milionów pasażerów rocznie, miało znaczący wpływ na turystykę na Sycylii. Przekierowanie lotów do Palermo i związane z tym niedogodności mogły zniechęcić niektórych podróżnych, szczególnie tych z krótkimi planami podróży. Władze Sycylii, świadome ryzyka wulkanicznego, pracują nad ulepszeniem infrastruktury, aby zminimalizować przyszłe zakłócenia.

Ciekawostki o Stromboli

• Stromboli jest nazywany „Latarnią Morza Śródziemnego” ze względu na widoczne w nocy fontanny lawy, które od wieków służyły żeglarzom jako punkt orientacyjny.
• Wulkan zainspirował nazwę „erupcji strombolijskich”, używanej w wulkanologii do opisu łagodnych, regularnych eksplozji.
• W 1949 roku na wyspie kręcono film „Stromboli” z Ingrid Bergman, który przyczynił się do wzrostu zainteresowania wyspą wśród turystów.
• Erupcja z 1930 roku była tak silna, że wywołała trzęsienie ziemi i niewielką falę tsunami, a odłamki wulkaniczne rozbiły okna w wioskach na wyspie.
• Stromboli jest monitorowany przez satelity programu Copernicus, które dostarczają zdjęć erupcji w czasie rzeczywistym, jak w przypadku erupcji z października 2022 roku.

Podsumowanie i perspektywy

Erupcja wulkanu Stromboli w nocy z 29 na 30 maja 2025 roku była kolejnym przypomnieniem o dynamicznej naturze tego „Latarni Morza Śródziemnego”. Wyrzucając popiół na wysokość kilku kilometrów i powodując przepływy lawy wzdłuż Sciara del Fuoco, wulkan wywołał tymczasowe zawieszenie lotów na lotnisku w Katanii, zakłopotanie wśród turystów i mobilizację służb ratunkowych. Choć nie zgłoszono ofiar, wydarzenie podkreśliło znaczenie ciągłego monitoringu i przygotowania na erupcje w regionie o wysokim ryzyku wulkanicznym.

Dla naukowców erupcja stanowi okazję do dalszych badań nad dynamiką wulkanu i doskonalenia systemów wczesnego ostrzegania. Dla mieszkańców i turystów jest przypomnieniem, że życie w cieniu aktywnego wulkanu wymaga ostrożności i szacunku dla sił natury. Jak powiedział Valentin Freret-Lorgeril, wulkanolog z Uniwersytetu w Owernii: „Stromboli to nie tylko wulkan – to żywy organizm, który uczy nas pokory wobec Ziemi”.

W miarę jak sytuacja się stabilizuje, Stromboli prawdopodobnie pozostanie jednym z najbardziej fascynujących miejsc na świecie, łącząc piękno natury z nieprzewidywalną siłą wulkanizmu. Podróżni planujący wizytę w regionie powinni śledzić aktualne komunikaty władz i przygotować się na możliwe zakłócenia, ale także cieszyć się niepowtarzalnym spektaklem, jaki oferuje ten wyjątkowy wulkan.