Wybuch wulkanu Kīlauea od Bożego Narodzenia 2024: Analiza aktywności, skutki i znaczenie

Wulkan Kīlauea, jeden z najbardziej aktywnych wulkanów na świecie, położony na wyspie Hawaiʻi, od 23 grudnia 2024 roku znajduje się w stanie wzmożonej aktywności. Erupcja, która rozpoczęła się w okresie Bożego Narodzenia, charakteryzuje się epizodycznymi fontannami lawy, które przyciągają uwagę naukowców, turystów i mieszkańców. Najnowszy epizod, który rozpoczął się w niedzielę, 25 maja 2025 roku, wieczorem, wyróżnia się rekordowymi fontannami lawy, osiągającymi nawet 300 metrów wysokości, co czyni go jednym z najbardziej spektakularnych w obecnym cyklu erupcyjnym. Niniejszy artykuł szczegółowo analizuje przebieg erupcji Kīlauea od grudnia 2024 roku, jej skutki, zagrożenia oraz znaczenie dla nauki i lokalnej społeczności, opierając się na danych naukowych, raportach USGS oraz informacjach z platformy X.

Charakterystyka wulkanu Kīlauea

Geologiczne tło

Kīlauea to wulkan tarczowy, najmłodszy i najbardziej aktywny w archipelagu Hawajów, położony na południowo-wschodnim zboczu większego wulkanu Mauna Loa. Jego wiek szacuje się na 300 000–600 000 lat, a aktywność wulkaniczna rozpoczęła się pod wodą, zanim wulkan wynurzył się na powierzchnię około 50 000–100 000 lat temu. Kīlauea zajmuje powierzchnię 1430 km², co stanowi 13,7% powierzchni wyspy Hawaiʻi. Jego szczytowy krater, Halemaʻumaʻu, jest centralnym miejscem obecnej aktywności erupcyjnej. Wulkan zbudowany jest głównie z bazaltu, a jego erupcje charakteryzują się efuzywnymi wypływami lawy i okazjonalnymi eksplozjami.

Historia erupcji

Kīlauea jest znany z niemal ciągłej aktywności w XIX i XX wieku. Od 1823 roku odnotowano 61 erupcji, z czego 34 od 1952 roku. Najdłuższa współczesna erupcja trwała od 1983 do 2018 roku, koncentrując się w strefie wschodniego ryftu (East Rift Zone) w rejonie Puʻu ʻŌʻō. W 2018 roku erupcja w dolnej strefie wschodniego ryftu zniszczyła ponad 700 domów w Leilani Estates. Od 2008 do 2018 roku w kraterze Halemaʻumaʻu znajdowało się jezioro lawowe, które zniknęło po kolapsie kaldery w 2018 roku. Obecna erupcja, rozpoczęta 23 grudnia 2024 roku, jest kontynuacją aktywności w kraterze Halemaʻumaʻu, w obrębie kaldery szczytowej Kaluapele.

Przebieg erupcji od grudnia 2024 roku

Początek erupcji

Erupcja rozpoczęła się 23 grudnia 2024 roku o godzinie 2:20 nad ranem czasu lokalnego (HST) w południowo-zachodniej części kaldery Halemaʻumaʻu, w obrębie Parku Narodowego Wulkanów Hawaiʻi. Według raportu USGS Hawaiian Volcano Observatory (HVO), lawa zaczęła wypływać z szczelin wzdłuż południowo-zachodniej krawędzi krateru, tworząc fontanny sięgające początkowo do 80 metrów wysokości. Do godziny 5:30 rano lawa pokryła około 400 akrów (162 ha) dna krateru, tworząc nowe jezioro lawowe. Erupcja ta była poprzedzona wzmożoną aktywnością sejsmiczną i deformacją gruntu, wskazującą na ruch magmy pod powierzchnią.

Charakterystyka epizodów erupcyjnych

Od początku erupcji Kīlauea wykazuje nietypowy, epizodyczny charakter aktywności, przypominający erupcje Puʻu ʻŌʻō z lat 1983–1986. Dotychczas odnotowano 23 epizody erupcyjne, oddzielone przerwami trwającymi od 24 godzin do 12 dni. Każdy epizod charakteryzuje się intensywnymi fontannami lawy, które pokrywają dno krateru Halemaʻumaʻu i południowo-zachodnią część kaldery Kaluapele. Kluczowe cechy epizodów obejmują:

• Czas trwania: Epizody trwają od kilku godzin do ponad tygodnia, np. najkrótszy trwał 13 godzin, a najdłuższy 8 dni.
• Wysokość fontann: Waha się od 15–30 metrów w mniej intensywnych epizodach do 1000 stóp (305 metrów) w najbardziej widowiskowych, jak w epizodzie 23.
• Objętość lawy: Na przykład epizod 19, który rozpoczął się 1 maja 2025 roku, wyprodukował około 3 milionów metrów sześciennych lawy, pokrywając połowę dna krateru Halemaʻumaʻu.
• Cykliczna inflacja i deflacja: Pomiary tiltmetrów wskazują na powolne wybrzuszanie gruntu (inflacja) w okresach między epizodami, gdy magma gromadzi się pod powierzchnią, oraz szybką deflację podczas erupcji, gdy magma jest uwalniana.

Najnowszy epizod: 25 maja 2025 roku

Najnowszy, 23. epizod erupcji rozpoczął się w niedzielę, 25 maja 2025 roku, o godzinie 16:15 HST. Według USGS HVO, erupcja rozpoczęła się od aktywności w północnym otworze wentylacyjnym (north vent), gdzie fontanny lawy szybko osiągnęły wysokość ponad 500 stóp (150 metrów). Do godziny 16:50 fontanny w północnym otworze osiągnęły rekordowe 1000 stóp (300 metrów), podczas gdy południowy otwór (south vent) generował mniejsze fontanny, sięgające 230 stóp (70 metrów). Lawa zaczęła pokrywać dno krateru Halemaʻumaʻu, tworząc rozległe strumienie i kanały lawowe.

• Emisje gazów: Podczas fontannowania szacowana emisja dwutlenku siarki (SO₂) wynosiła około 50 000 ton dziennie, znacznie powyżej poziomu tła (100 t/d).
• Aktywność sejsmiczna: W strefach wschodniego i południowo-zachodniego ryftu nie odnotowano istotnych zmian, co wskazuje, że erupcja ogranicza się do kaldery szczytowej.
• Wpływ na infrastrukturę: Erupcja pozostaje ograniczona do zamkniętego obszaru Parku Narodowego Wulkanów Hawaiʻi, bez zagrożenia dla terenów zamieszkałych.

Wpisy na platformie X potwierdzają zainteresowanie tym wydarzeniem, opisując fontanny lawy jako „spektakularne” i porównując je do „ognistych fontann” czy „płynącej farby na czarnym płótnie”. Użytkownicy dzielili się linkami do transmisji na żywo USGS, podkreślając widowiskowość erupcji.

Skutki erupcji

Zagrożenia wulkaniczne

Choć erupcja ogranicza się do zamkniętego obszaru Parku Narodowego Wulkanów Hawaiʻi, stwarza kilka potencjalnych zagrożeń:

• Gazy wulkaniczne: Głównym zagrożeniem są wysokie poziomy gazów wulkanicznych, takich jak para wodna (H₂O), dwutlenek węgla (CO₂) i dwutlenek siarki (SO₂). SO₂ reaguje w atmosferze, tworząc wulkaniczny smog (vog), który może powodować problemy oddechowe u mieszkańców i turystów w obszarach na zawietrznej od wulkanu. Vog może wpływać na zdrowie ludzi, uszkadzać uprawy i negatywnie oddziaływać na zwierzęta gospodarskie.
• Włosy Pele: Fontanny lawy produkują delikatne nici wulkanicznego szkła, zwane włosami Pele, które mogą unosić się z wiatrem i opadać w promieniu kilkuset metrów od otworów wentylacyjnych. W styczniu 2025 roku włosy Pele dotarły do społeczności na północ i wschód od kaldery, czasem tworząc kępy przypominające tumbleweed.
• Fragmenty wulkaniczne: Inne fragmenty wulkaniczne, takie jak popiół czy drobne skały, mogą opadać w pobliżu krateru, stwarzając zagrożenie dla osób w zamkniętych strefach parku.
• Niestałość ścian krateru: Obszar wokół kaldery Halemaʻumaʻu jest niestabilny, z ryzykiem osuwisk, pęknięć gruntu i obrywów skalnych, szczególnie podczas trzęsień ziemi. Dlatego od 2007 roku pozostaje zamknięty dla publiczności.

Wpływ na środowisko

Erupcja ogranicza się do krateru Halemaʻumaʻu i południowo-zachodniej części kaldery Kaluapele, więc nie powoduje bezpośrednich zniszczeń w ekosystemach poza parkiem. Jednak emisje SO₂ i vog mogą wpływać na jakość powietrza w pobliskich społecznościach, takich jak Volcano, Pāhoa czy Mountain View, szczególnie przy niekorzystnych warunkach wiatrowych. Włosy Pele i popiół wulkaniczny mogą również osiadać na roślinności i glebie, choć ich wpływ jest ograniczony do niewielkiego obszaru.

Wpływ na społeczność i turystykę

Erupcja przyciąga tłumy turystów do Parku Narodowego Wulkanów Hawaiʻi, gdzie lawa jest widoczna z punktów widokowych wzdłuż Crater Rim Drive. National Park Service zaleca przybywanie przed godziną 17:00 lub po 21:00, aby uniknąć tłumów, oraz wyposażenie się w latarki, solidne buty i odzież przeciwdeszczową. Erupcja zwiększa zainteresowanie parkiem, ale wymaga przestrzegania zasad bezpieczeństwa, takich jak unikanie zamkniętych obszarów.

Mieszkańcy pobliskich miejscowości, takich jak Volcano czy Pāhoa, nie są bezpośrednio zagrożeni, ale zgłaszają obawy związane z jakością powietrza i potencjalnym wpływem vog na zdrowie. W mediach społecznościowych, takich jak X, mieszkańcy i turyści dzielą się zdjęciami i filmami erupcji, wyrażając zarówno fascynację, jak i niepokój dotyczący emisji gazów.

Znaczenie naukowe erupcji

Monitorowanie i badania

USGS Hawaiian Volcano Observatory (HVO) prowadzi ciągły monitoring Kīlauea, wykorzystując:

• Tiltmetry: Mierzą deformacje gruntu, wskazując na inflację (gromadzenie magmy) i deflację (uwalnianie magmy) podczas epizodów erupcyjnych. Od początku erupcji w grudniu 2024 roku odnotowano inflację o ponad 12 mikroradianów przed epizodem 23.
• Sejsmografy: Monitorują trzęsienia ziemi, które sygnalizują ruch magmy. W strefach ryftowych nie odnotowano istotnej aktywności sejsmicznej, co wskazuje na koncentrację erupcji w kalderze szczytowej.
• Kamery internetowe: Trzy kamery USGS (V1cam, V2cam, V3cam) transmitują erupcję na żywo, umożliwiając obserwację fontann lawy i zmian w kraterze. Niektóre kamery, jak B2, KW i F1, uległy uszkodzeniu z powodu erupcji.
• Pomiary gazów: Mierniki SO₂ wykazują podwyższone emisje podczas fontannowania, co pozwala ocenić wpływ erupcji na jakość powietrza.

Wkład w naukę

Obecna erupcja dostarcza cennych danych na temat dynamiki wulkanów tarczowych. Epizodyczny charakter fontann lawy, podobny do erupcji Puʻu ʻŌʻō z lat 80., pozwala naukowcom lepiej zrozumieć cykle magazynowania i uwalniania magmy. Badania deformacji gruntu i emisji gazów pomagają w doskonaleniu modeli prognozowania erupcji. Ponadto erupcja w zamkniętym obszarze parku narodowego umożliwia bezpieczne prowadzenie obserwacji i eksperymentów, takich jak pomiary wysokości fontann czy analiza składu lawy.

Porównanie z innymi erupcjami Kīlauea

Erupcja 2018 roku

Erupcja w 2018 roku w dolnej strefie wschodniego ryftu była znacznie bardziej niszczycielska, niszcząc 700 domów i pokrywając ponad 100 km² lawą. W przeciwieństwie do obecnej erupcji, która ogranicza się do kaldery szczytowej, tamta miała wpływ na obszary zamieszkałe, takie jak Leilani Estates. Obecna erupcja jest mniej inwazyjna, ale bardziej spektakularna z powodu wysokich fontann lawy.

Erupcja 2020 roku

Erupcja rozpoczęta 20 grudnia 2020 roku również koncentrowała się w kraterze Halemaʻumaʻu, gdzie lawa zastąpiła jezioro wodne, tworząc nowe jezioro lawowe. Była mniej intensywna niż obecna, z fontannami rzadko przekraczającymi 50 metrów. Obecny cykl erupcyjny jest bardziej dynamiczny, z częstszymi i wyższymi fontannami.

Perspektywy na przyszłość

Przewidywania aktywności

HVO przewiduje, że epizodyczne fontannowanie może trwać przez kolejne tygodnie lub miesiące, w zależności od dopływu magmy do kaldery. Wolniejszy wzrost inflacji przed epizodem 23 sugeruje możliwe wydłużenie przerw między epizodami, ale erupcja pozostaje nieprzewidywalna. Brak aktywności w strefach ryftowych wskazuje, że w najbliższym czasie erupcja pozostanie ograniczona do Halemaʻumaʻu.

Wpływ na turystykę i gospodarkę

Erupcja zwiększa atrakcyjność Parku Narodowego Wulkanów Hawaiʻi, przyciągając turystów z całego świata. Jednak konieczność zarządzania tłumami i zapewnienia bezpieczeństwa wymaga dodatkowych środków ze strony National Park Service. Lokalna gospodarka, szczególnie w sektorze turystyki, może zyskać na wzroście odwiedzin, ale mieszkańcy muszą radzić sobie z potencjalnymi skutkami vog.

Dalsze badania

Kontynuacja monitoringu przez HVO pozwoli na lepsze zrozumienie dynamiki Kīlauea i doskonalenie systemów wczesnego ostrzegania przed erupcjami. Długoterminowe badania nad emisjami gazów i włosami Pele pomogą ocenić ich wpływ na środowisko i zdrowie publiczne. Erupcja stanowi również okazję do testowania nowych technologii, takich jak drony czy satelity, w monitorowaniu wulkanów.

Podsumowanie

Erupcja wulkanu Kīlauea, rozpoczęta 23 grudnia 2024 roku, jest jednym z najbardziej widowiskowych wydarzeń wulkanicznych ostatnich lat, z rekordowymi fontannami lawy osiągającymi 300 metrów w epizodzie 23, który rozpoczął się 25 maja 2025 roku. Aktywność ogranicza się do krateru Halemaʻumaʻu w Parku Narodowym Wulkanów Hawaiʻi, nie zagrażając terenom zamieszkałym, ale stwarzając zagrożenia związane z emisjami gazów (vog), włosami Pele i niestabilnością kaldery. Epizodyczny charakter erupcji, z przerwami od 24 godzin do 12 dni, przypomina historyczne erupcje Puʻu ʻŌʻō, dostarczając cennych danych naukowych. Erupcja przyciąga turystów, zwiększając zainteresowanie parkiem, ale wymaga ostrożności ze względu na gazy i inne zagrożenia. Dalsze badania i monitoring pozwolą lepiej zrozumieć dynamikę Kīlauea i poprawić prognozowanie erupcji, umacniając pozycję wulkanu jako jednego z najważniejszych obiektów badań geologicznych na świecie.