FDA ostrzega przed tianeptyną – niebezpieczną substancją znaną jako „gas station heroin”

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) w maju 2025 roku wydała kolejne ostrzeżenie dotyczące tianeptyny, substancji określanej jako „gas station heroin” („heroina ze stacji benzynowej”), która stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, szczególnie wśród młodych ludzi. Tianeptyna, choć w niektórych krajach stosowana jako lek przeciwdepresyjny, w USA nie jest zatwierdzona do żadnych celów medycznych, a jej łatwa dostępność w produktach sprzedawanych na stacjach benzynowych, w vape shopach i internecie budzi alarm. Niniejszy artykuł przedstawia kompleksową analizę tematu, obejmującą charakterystykę tianeptyny, jej zagrożenia zdrowotne, działania FDA, kontekst regulacyjny, społeczne implikacje oraz przyszłe wyzwania. Informacje opierają się na najnowszych doniesieniach z 12–13 maja 2025 roku, zweryfikowanych źródłach internetowych oraz postach na platformie X, z krytycznym spojrzeniem na luki w regulacjach i potencjalne konsekwencje dla zdrowia publicznego.

Czym jest tianeptyna? Jak działa „gas station heroin”?

Charakterystyka substancji

Tianeptyna to syntetyczny związek chemiczny, klasyfikowany jako atypowy lek przeciwdepresyjny. W krajach takich jak Francja, Hiszpania czy niektóre państwa Azji i Ameryki Południowej jest przepisywana w leczeniu depresji i lęku w dawkach 12,5 mg, przyjmowanych trzy razy dziennie. Działa jako agonista receptorów opioidowych (głównie mu, w mniejszym stopniu delta), co w niskich dawkach moduluje nastrój, ale w wysokich wywołuje efekty podobne do opioidów, takich jak heroina. W USA tianeptyna nie jest zatwierdzona przez FDA, nie jest uznawana za składnik suplementów diety ani żywności i jest nielegalna w sprzedaży jako produkt konsumencki.

• Nazwy handlowe: Tianeptyna występuje w produktach takich jak Tianaa, ZaZa, Neptune’s Fix, Pegasus, TD Red czy Neptune’s Elixir, często sprzedawanych w kolorowych opakowaniach.
• Forma: Kapsułki, tabletki lub proszek, reklamowane jako nootropy (środki poprawiające funkcje poznawcze) lub suplementy diety.
• Dawkowanie w nadużywaniu: Użytkownicy rekreacyjni przyjmują dawki od 50 mg do nawet 10 000 mg dziennie, znacznie przekraczając terapeutyczną dawkę 37,5 mg, co prowadzi do uzależnienia i toksyczności.

Dlaczego „gas station heroin”?

Pseudonim „gas station heroin” odzwierciedla kluczowe cechy tianeptyny w USA:

• Łatwa dostępność: Produkty z tianeptyną są sprzedawane w stacjach benzynowych, sklepach convenience, vape shopach i online, bez recepty.
• Efekty opioidowe: W wysokich dawkach wywołuje euforię, relaksację i efekty podobne do heroiny, co przyciąga osoby szukające substancji odurzających.
• Ryzyko uzależnienia: Nagłe odstawienie powoduje objawy odstawienne, takie jak niepokój, drżenie, biegunka czy napady padaczkowe, przypominające objawy odstawienia opioidów.

Zagrożenia zdrowotne tianeptyny – czym grozi zażywanie „gas station heroin”?

Skutki uboczne

Tianeptyna, szczególnie w dawkach rekreacyjnych, powoduje szeroki zakres skutków ubocznych, które mogą prowadzić do hospitalizacji lub śmierci:

• Neurologiczne: Pobudzenie, dezorientacja, senność, drgawki, utrata przytomności, śpiączka.
• Układ krążenia: Tachykardia, nadciśnienie, wydłużony odstęp QT, zwiększające ryzyko arytmii.
• Układ oddechowy: Depresja oddechowa, która może skutkować zatrzymaniem oddechu.
• Układ pokarmowy: Nudności, wymioty, zaparcia.
• Psychologiczne: Euforia, ale także lęk, paranoja i depresja przy długotrwałym stosowaniu.

Objawy odstawienne

Nagłe zaprzestanie przyjmowania tianeptyny wywołuje objawy odstawienne porównywalne z opioidowymi:

• Intensywne pragnienie substancji (craving).
• Pocenie się, drżenie, gorączka.
• Bóle mięśni, biegunka, nudności.
• W ciężkich przypadkach: Napady padaczkowe, konieczność intensywnej terapii.

Ryzyko przedawkowania

Przedawkowanie tianeptyny jest szczególnie niebezpieczne, gdy substancja jest łączona z innymi środkami, takimi jak alkohol, syntetyczne kannabinoidy, fenibut czy fentanyl. Zgony związane z tianeptyną odnotowano w USA od 2015 roku, a ich liczba rośnie. Przykłady:

• New Jersey 2023: Klaster hospitalizacji z powodu Neptune’s Fix, zawierającego tianeptynę i kannabinoidy, z objawami drgawek i utraty przytomności.
• 2024: 13 z 17 pacjentów z zatruciem tianeptyną wymagało intubacji i intensywnej terapii.

Szczególne zagrożenie dla młodzieży

Młodzi ludzie (18–35 lat) są główną grupą ryzyka z kilku powodów:

• Marketing: Produkty z tianeptyną są promowane jako „bezpieczne” nootropy, obiecujące poprawę nastroju, koncentracji i redukcję stresu.
• Łatwy dostęp: Sprzedaż w miejscach popularnych wśród młodzieży, takich jak vape shopy, oraz online.
• Brak świadomości: Młodzi użytkownicy często nie zdają sobie sprawy z ryzyka uzależnienia i toksyczności, traktując tianeptynę jak zwykły suplement.

Działania FDA

Ostrzeżenia i komunikaty

FDA od lat podejmuje kroki przeciwko tianeptynie, ale problem narasta z powodu luk regulacyjnych:

• Ostrzeżenie z 8 maja 2025: Komisarz FDA, dr Martin A. Makary, w liście do współpracowników podkreślił, że tianeptyna to „poważne i ciągłe zagrożenie dla młodzieży”. Porównał opóźnioną reakcję na tianeptynę do kryzysów opioidowego i wapowania, wzywając do edukacji i działań prewencyjnych.
• Alert z 2023 roku: FDA ostrzegła przed produktami Neptune’s Fix, wskazując na przypadki drgawek, śpiączki i zgonów. Stwierdzono, że tianeptyna nie spełnia definicji suplementu diety i jest niebezpiecznym dodatkiem do żywności.
• Wycofanie produktów: 28 stycznia 2024 roku Neptune Resources, LLC dobrowolnie wycofało Neptune’s Fix, ale inne produkty, jak ZaZa czy Tianaa, nadal są dostępne.

Środki regulacyjne

FDA stosuje różne narzędzia, aby ograniczyć dostęp do tianeptyny:

• Listy ostrzegawcze: Wysyłane do producentów i dystrybutorów, żądające usunięcia produktów z rynku.
• Kontrola importu: Współpraca z U.S. Customs and Border Protection w celu zatrzymania importu tianeptyny, umieszczonej na liście alertów importowych.
• Edukacja lekarzy: Zalecenia dla pracowników służby zdrowia, aby informowali pacjentów o ryzyku i promowali oparte na dowodach metody leczenia depresji czy lęku.

Rekomendacje dla konsumentów

FDA radzi:

• Unikanie produktów zawierających tianeptynę, takich jak ZaZa, Tianaa czy Neptune’s Fix.
• W przypadku objawów przedawkowania lub odstawienia: Natychmiastowy kontakt z National Poison Control Center (1-800-222-1222) lub służbami medycznymi.
• Zgłaszanie niepożądanych skutków poprzez MedWatch (www.fda.gov/medwatch) lub telefon 1-888-INFO-FDA.

Kontekst regulacyjny

Status prawny w USA

Tianeptyna znajduje się w „szarej strefie” regulacyjnej:

• Brak klasyfikacji: Nie jest wymieniona w Controlled Substances Act, co utrudnia jej federalny zakaz.
• Nielegalna sprzedaż: Sprzedaż jako suplement diety jest nielegalna, ale egzekwowanie prawa jest ograniczone z powodu słabych regulacji suplementów (Dietary Supplement Health and Education Act z 1994 roku).
• Krytyka FDA: Dr Pieter Cohen z Harvardu w PBS podkreślił, że FDA brakuje narzędzi do skutecznego usuwania niebezpiecznych suplementów, a system pozwala na ich sprzedaż bez wcześniejszej weryfikacji.

Działania stanowe

W odpowiedzi na federalne luki, 12 stanów USA wprowadziło zakazy tianeptyny:

• Michigan (2018): Pierwszy stan, który uznał tianeptynę za substancję kontrolowaną klasy II, obok kokainy i fentanylu.
• Floryda (2024): Najnowszy stan z zakazem, po fali zatruć.
• Inne stany: Alabama, Kentucky, Tennessee, Georgia, Indiana, Mississippi, Ohio, Oklahoma, Minnesota i Wisconsin.

Międzynarodowy kontekst

• Europa i Azja: Tianeptyna jest lekiem na receptę w leczeniu depresji, stosowanym w kontrolowanych dawkach. W krajach takich jak Francja dodano ostrzeżenia o ryzyku uzależnienia.
• Australia i Wielka Brytania: Tianeptyna jest substancją kontrolowaną, dostępną tylko na receptę lub całkowicie zakazaną.
• Chiny: Główny producent tianeptyny, skąd surowiec jest eksportowany do USA, często wbrew regulacjom międzynarodowym.

Społeczne i zdrowotne implikacje

Wzrost popularności tianeptyny

Tianeptyna zyskała popularność w USA od około 2015 roku:

• 2014–2017: Wzrost zgłoszeń do centrów kontroli zatruć, szczególnie wśród osób w wieku 21–40 lat.
• 2023–2025: Eksplozja przypadków zatruć, hospitalizacji i zgonów, zwłaszcza w stanach takich jak New Jersey, Floryda i Tennessee.

Porównanie do kryzysu opioidowego

Tianeptyna jest postrzegana jako element szerszego kryzysu opioidowego w USA:

• Podobieństwa: Działa na receptory opioidowe, wywołuje uzależnienie i objawy odstawienne podobne do heroiny czy fentanylu.
• Różnice: Jest legalnie dostępna w wielu stanach, w przeciwieństwie do opioidów na receptę, co ułatwia jej rozprzestrzenianie.
• Skala: Choć liczba zgonów z powodu tianeptyny jest mniejsza niż w przypadku fentanylu (107 tys. zgonów z przedawkowania w 2022 roku), jej dostępność zwiększa ryzyko nowego kryzysu.

Wpływ na młodzież

Młodzi ludzie (18–35 lat) są najbardziej narażeni:

• Media społecznościowe: Tianeptyna jest promowana na platformach takich jak TikTok jako „legalny haj” lub środek na stres.
• Presja rówieśnicza: Moda na nootropy i substancje poprawiające nastrój zwiększa zainteresowanie produktami takimi jak ZaZa.
• Statystyki: Post na X z 13 maja 2025 roku wskazuje, że w 2024 roku odnotowano ponad 200 przypadków ciężkiej intoksykacji tianeptyną, głównie wśród młodych dorosłych.

Krytyka i wyzwania

Niedostateczne działania FDA

Eksperci krytykują FDA za opieszałość:

• Luki regulacyjne: System suplementów diety pozwala na sprzedaż tianeptyny bez wcześniejszej kontroli, dopóki nie pojawią się zgłoszenia szkód.
• Ograniczona egzekucja: Listy ostrzegawcze i wycofania produktów są niewystarczające, gdy tianeptyna pozostaje dostępna online i w sklepach.
• Brak federalnego zakazu: Bez umieszczenia tianeptyny w Controlled Substances Act, FDA ma ograniczone możliwości działania.

Wyzwania dla służby zdrowia

• Diagnostyka: Wielu lekarzy w USA nie zna tianeptyny, co utrudnia rozpoznanie zatruć i leczenie uzależnienia.
• Leczenie: Uzależnienie od tianeptyny wymaga terapii opioidowej, w tym leków takich jak buprenorfina czy nalokson, oraz wsparcia psychologicznego.
• Koszty: Leczenie hospitalizowanych pacjentów z zatruciem tianeptyną obciąża system opieki zdrowotnej, szczególnie w stanach o wysokim wskaźniku nadużywania.

Problemy z produkcją i dystrybucją

• Chiny jako źródło: Tianeptyna jest produkowana głównie w Chinach, skąd surowiec trafia do USA, często w niekontrolowanych laboratoriach.
• Mieszanki z innymi substancjami: Produkty takie jak Neptune’s Fix zawierają tianeptynę w połączeniu z fenibutem, kannabinoidami czy nawet fentanylem, co zwiększa ryzyko zgonu.
• Brak standardów: Produkcja w warunkach niespełniających norm bezpieczeństwa prowadzi do zanieczyszczeń i niezgodności składu.

Rekomendacje i przyszłość

Działania prewencyjne

Aby ograniczyć zagrożenie tianeptyną, konieczne są:

• Kampanie edukacyjne: Skierowane do młodzieży, rodziców i nauczycieli, informujące o ryzyku tianeptyny i jej fałszywym marketingu.
• Reforma regulacji: Wprowadzenie surowszych zasad dla suplementów diety, wymagających weryfikacji składu przed wprowadzeniem na rynek.
• Federalny zakaz: Umieszczenie tianeptyny w Controlled Substances Act, co umożliwiłoby skuteczniejsze egzekwowanie prawa.

Wsparcie dla poszkodowanych

• Gorące linie: National Poison Control Center (1-800-222-1222) i lokalne centra kryzysowe powinny być promowane jako punkty kontaktu w razie zatruć.
• Ośrodki leczenia: Zwiększenie dostępu do terapii uzależnień, w tym leczenia opioidowego i wsparcia behawioralnego.
• Nalokson: Szerokie udostępnienie naloksonu, który może odwrócić skutki przedawkowania opioidów, w tym tianeptyny.

Perspektywy

Bez zdecydowanych działań problem tianeptyny może eskalować:

• Potencjalny kryzys: Łatwy dostęp i rosnąca popularność wśród młodzieży mogą prowadzić do nowego kryzysu zdrowotnego, podobnego do epidemii fentanylu.
• Międzynarodowa współpraca: USA powinny współpracować z Chinami i innymi krajami w celu ograniczenia eksportu tianeptyny i jej prekursorów.
• Monitoring: Wzrost liczby stanów zakazujących tianeptyny (obecnie 12) wskazuje na rosnącą świadomość, ale federalne regulacje są kluczowe dla skutecznej kontroli.

Podsumowanie – czy suplementy z tianeptyną są groźne?

Tianeptyna, znana jako „gas station heroin”, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego w USA, szczególnie dla młodych ludzi. Jej łatwa dostępność w stacjach benzynowych, vape shopach i internecie, połączona z opioidowymi efektami i wysokim ryzykiem uzależnienia, budzi alarm FDA. Ostrzeżenia z maja 2025 roku, wspierane przez dane o zatruciach i zgonach, podkreślają pilną potrzebę działań. Choć 12 stanów zakazało tianeptyny, federalne luki regulacyjne pozwalają na jej dalszą sprzedaż. Edukacja, surowsze prawo i wsparcie dla uzależnionych są niezbędne, aby zapobiec eskalacji problemu. Tianeptyna przypomina, jak szybko nowe substancje mogą zagrozić zdrowiu publicznemu w obliczu niewystarczających regulacji.