Nowy traktat polsko-francuski: Historyczne porozumienie w Nancy

9 maja 2025 roku w Nancy Polska i Francja podpiszą nowy traktat o przyjaźni i współpracy, który zastąpi umowę z 1991 roku. Prezydent Francji Emmanuel Macron oraz premier Polski Donald Tusk określają to wydarzenie jako „historyczne” i „przełomowe”. Dokument, nazywany przez francuską dyplomację „traktatem premium”, ma na celu zacieśnienie współpracy w kluczowych dziedzinach, takich jak obronność, energetyka, polityka i kultura. Poniżej przedstawiamy szczegółową analizę tego wydarzenia, jego kontekstu historycznego, zawartości traktatu oraz potencjalnych konsekwencji dla obu krajów i Europy.

Kontekst historyczny

Stosunki polsko-francuskie: Od Leszczyńskiego do współczesności

Relacje Polski i Francji mają głębokie korzenie historyczne, sięgające XVIII wieku. Symboliczne znaczenie miejsca podpisania traktatu – Nancy – nawiązuje do 1736 roku, kiedy to polski król Stanisław Leszczyński, teść króla Francji Ludwika XV, osiadł w tym mieście jako książę Lotaryngii po wygnaniu z Polski. To historyczne powiązanie podkreśla długotrwałe więzi między oboma narodami.

W okresie międzywojennym Polska i Francja były bliskimi sojusznikami, czego przykładem było wsparcie Francji dla Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera w 1917 roku. Po II wojnie światowej współpraca była kontynuowana, a kluczowym dokumentem stał się traktat o przyjaźni i solidarności z 9 kwietnia 1991 roku, podpisany w Paryżu. Umowa ta, choć istotna w swoim czasie, stała się przestarzała po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku i NATO w 1999 roku, co zmieniło ramy współpracy międzynarodowej.

Ewolucja współpracy w XXI wieku

Od akcesji Polski do UE stosunki polsko-francuskie rozwijają się w ramach prawa wspólnotowego oraz partnerstwa strategicznego. W 2008 roku podpisano deklarację o Polsko-Francuskim Partnerstwie Strategicznym, a w 2013 roku ustanowiono Program Współpracy na lata 2013–2018. Dialog w ramach Trójkąta Weimarskiego (Polska, Francja, Niemcy) dodatkowo wzmacnia współpracę na poziomie europejskim. Nowy traktat ma być kolejnym krokiem w kierunku pogłębienia tych relacji w obliczu współczesnych wyzwań geopolitycznych.

Zapowiedź nowego traktatu

Oświadczenia Macrona i Tuska

28 kwietnia 2025 roku prezydent Emmanuel Macron w wywiadzie dla tygodnika „Paris Match” ogłosił, że 9 maja 2025 roku w Nancy podpisze z premierem Donaldem Tuskiem nowy traktat o przyjaźni i współpracy. Macron określił umowę jako „historyczną”, podkreślając jej znaczenie dla konsolidacji działań międzynarodowych Francji i wzmocnienia Europy.

Premier Donald Tusk, komentując to wydarzenie, stwierdził, że traktat jest finalizowany i może być „przełomowy, jeśli chodzi o wzajemne gwarancje bezpieczeństwa”. 29 kwietnia 2025 roku Tusk potwierdził, że prace nad treścią dokumentu, prowadzone we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej i Ministerstwem Spraw Zagranicznych, są na ostatniej prostej. „To bardzo poważne przyspieszenie w budowaniu zbiorowego bezpieczeństwa gospodarczego i militarnego” – zaznaczył szef polskiego rządu.

Symbolika daty i miejsca

Wybór Nancy jako miejsca podpisania traktatu ma wymiar symboliczny, odwołujący się do historycznych więzi polsko-francuskich. Data 9 maja również nie jest przypadkowa – zbiega się z Dniem Europy, obchodzonym na pamiątkę Deklaracji Schumana z 1950 roku, która zapoczątkowała integrację europejską. Jednocześnie data ta kontrastuje z obchodzonym w Rosji Dniem Zwycięstwa, co może być odczytywane jako sygnał geopolityczny w kontekście napięć z Kremlem.

Zawartość traktatu

Kluczowe obszary współpracy

Nowy traktat ma być wszechstronny i obejmować następujące dziedziny:

Obronność i bezpieczeństwo

Jednym z najważniejszych aspektów traktatu są wzajemne gwarancje bezpieczeństwa. Prof. Aleksander Cieśliński, ekspert prawa międzynarodowego z Uniwersytetu Wrocławskiego, podkreśla, że „potencjał obronny” będzie kluczowym zapisem dla Polski. Umowa ma wzmocnić europejski filar NATO oraz zwiększyć autonomię UE w dziedzinie obronności.

Ambasador Francji w Polsce Étienne de Poncins zaznaczył, że traktat „wyniesie stosunki francusko-polskie na poziom, na którym utrzymujemy je z kluczowymi partnerami w UE, jak Włochy, Hiszpania czy Niemcy”. Dokument ma uwzględniać współpracę w zakresie wspólnych ćwiczeń wojskowych, wymiany technologii obronnych oraz koordynacji polityki bezpieczeństwa w obliczu zagrożeń ze strony Rosji.

Energetyka

Szczególny nacisk położono na współpracę w dziedzinie energetyki, zwłaszcza jądrowej. Polska i Francja są członkami europejskiego sojuszu na rzecz energetyki jądrowej, a Francja, posiadająca zaawansowane technologie w tym sektorze, może wspierać Polskę w budowie elektrowni jądrowych. Tusk i Macron omawiali tę kwestię podczas spotkania w Paryżu w marcu 2025 roku, wskazując na potencjał wspólnych projektów.

Polityka i gospodarka

Traktat ma pogłębić współpracę polityczną w ramach UE, w tym koordynację stanowisk w kluczowych kwestiach, takich jak polityka klimatyczna, handel czy migracja. W wymiarze gospodarczym umowa może ułatwić inwestycje francuskich firm w Polsce oraz dostęp polskich przedsiębiorstw do rynku francuskiego.

Kultura, nauka i edukacja

Dokument przewiduje intensyfikację wymiany kulturalnej, naukowej i językowej. Planowane są programy wspierające naukę języka polskiego we Francji i francuskiego w Polsce, a także wspólne projekty badawcze i artystyczne. Instytut Polski w Paryżu oraz Ambasada RP będą odgrywać kluczową rolę w realizacji tych celów.

„Traktat premium”

Francuska dyplomacja określa nową umowę jako „traktat premium”, co podkreśla jej wyjątkowy charakter. Jest to pierwsza taka umowa, jaką Francja podpisuje z państwem niebędącym jej bezpośrednim sąsiadem. Podkreśla się, że traktat ma być modelem dla przyszłych porozumień dwustronnych w UE, łączącym wszechstronną współpracę z naciskiem na strategiczne priorytety.

Znaczenie traktatu

Dla Polski

Dla Polski traktat oznacza wzmocnienie pozycji na arenie międzynarodowej i dodatkowe gwarancje bezpieczeństwa w niestabilnym środowisku geopolitycznym. Jak zauważa prof. Cieśliński, zapisy dotyczące obronności będą testem intencji Francji – Polska oczekuje modelu współpracy porównywalnego z francusko-niemieckim traktatem z Akwizgranu z 2019 roku.

Radosław Sikorski, minister spraw zagranicznych, podkreśla, że traktat „wzmocni europejski filar Sojuszu Północnoatlantyckiego” i da Polsce „kolejne gwarancje bezpieczeństwa”. Umowa może również ułatwić dostęp do francuskich technologii, szczególnie w sektorze energetycznym i zbrojeniowym.

Dla Francji

Francja, realizując strategię „konsolidacji działań międzynarodowych”, widzi w traktacie szansę na wzmocnienie swojej pozycji w UE oraz na budowanie autonomii strategicznej Europy. Macron, od lat promujący ideę „europejskiej suwerenności”, postrzega Polskę jako kluczowego partnera w Europie Środkowo-Wschodniej, szczególnie w kontekście wycofywania się USA z niektórych zobowiązań wobec NATO.

Dla Europy

Traktat wpisuje się w szerszy kontekst wzmacniania jedności europejskiej w obliczu wyzwań, takich jak wojna w Ukrainie, napięcia z Rosją czy zmiany w polityce USA pod rządami Donalda Trumpa. Współpraca Polski i Francji, dwóch dużych państw UE, może przyczynić się do konsolidacji Trójkąta Weimarskiego i lepszej koordynacji polityki unijnej.

Kontrowersje i wyzwania

Różnice w podejściu do zakupów zbrojeniowych

Jednym z punktów spornych między Polską a Francją jest podejście do zakupów sprzętu wojskowego. Polska w ostatnich latach inwestowała w uzbrojenie z USA i Korei Południowej, co budzi niezadowolenie Francji, która promuje zakupy europejskie, wspierające jej przemysł obronny. Eksperci zwracają uwagę, że traktat będzie musiał znaleźć równowagę między tymi interesami.

Sceptycyzm opozycji

Politycy opozycyjni w Polsce, szczególnie z obozu Prawa i Sprawiedliwości, wyrażają sceptycyzm wobec traktatu. Niektórzy określają go jako „wydmuszkę” lub sugerują, że może ograniczyć suwerenność Polski w kwestiach obronności. Krytycy wskazują również na historyczne przykłady współpracy z Francją, które nie zawsze spełniały oczekiwania Polski, np. w okresie międzywojennym.

Oczekiwania a rzeczywistość

Choć traktat jest przedstawiany w superlatywach, jego ostateczna skuteczność zależy od konkretnych zapisów, które nie zostały jeszcze upublicznione. Prof. Cieśliński podkreśla, że Polska powinna dążyć do jasnych zobowiązań militarnych ze strony Francji, aby uniknąć sytuacji, w której umowa pozostanie jedynie deklaracją polityczną.

Perspektywy na przyszłość

Podpisanie traktatu 9 maja 2025 roku otwiera nowy rozdział w relacjach polsko-francuskich. Jeśli zapisy dokumentu będą ambitne i możliwe do realizacji, umowa może stać się modelem dla innych państw UE, wzmacniając ideę „europejskiej suwerenności”. W krótkiej perspektywie traktat prawdopodobnie przyspieszy współpracę w zakresie energetyki jądrowej i wspólnych projektów obronnych, takich jak dostawy sprzętu czy ćwiczenia wojskowe.

W dłuższej perspektywie sukces traktatu będzie zależał od zdolności obu krajów do przezwyciężenia różnic, takich jak podejście do zakupów zbrojeniowych czy priorytetów politycznych w UE. W kontekście globalnym, w obliczu niepewności związanej z polityką USA i zagrożeniami ze strony Rosji, traktat może stać się ważnym krokiem w budowaniu silniejszej i bardziej zjednoczonej Europy.

Podsumowanie

Nowy traktat polsko-francuski, który zostanie podpisany 9 maja 2025 roku w Nancy, jest wydarzeniem o znaczeniu historycznym i strategicznym. Zastępując przestarzałą umowę z 1991 roku, dokument ma szansę wzmocnić bezpieczeństwo Polski, pozycję Francji w UE oraz jedność Europy. Kluczowe będą jednak szczegóły zapisów, które określą, czy traktat spełni oczekiwania obu stron. Symbolika miejsca i daty podpisania, połączona z ambitnymi celami współpracy, czyni to wydarzenie jednym z najważniejszych w polityce międzynarodowej 2025 roku.